Irena Sendler
Sara Balzerano
Monica Fabbri
Si tramanda. Si sa.
La ricetta per fare la confettura pare essere la stessa ovunque, nelle diverse generazioni, immobile – quasi – per tutti gli anni in cui essa si è fatta in casa. Serve della frutta, zucchero, una pentola, vasi e bottiglie per conservarla. Serve una persona che si metta ai fornelli, impugni il mestolo, e non tema le bruciature, che possono accadere, è ovvio, ma sembrano niente di fronte al sapore denso e profumato da spalmare e – magari – ricordare. Serve che questa confettura venga conservata nel miglior modo possibile, per non vanificare il lavoro, per poterne godere, per poterla regalare e far gioire. È una ricetta perfetta, quella della confettura. Bisogna indovinare le dosi, capire il momento giusto per raccogliere la frutta, scegliere i contenitori adatti e la credenza nella quale riporli. Pure questa ha la sua importanza. Poi, naturalmente, c’è chi fa il lavoro. Chi raccoglie, salva dal macero, cuoce, mescola, unisce, ripone. Ha sempre saputo di buono, chi fa la confettura. Sa di cose giuste, di rifugio, di casa, anche quando questa è lontana, nel tempo e nello spazio. È da ammirare, chi prepara la confettura. Perché tante cose possono andare storte. Ma lo stesso s’infila il grembiule, va nel giardino, sale sull’albero, raccoglie la frutta, versa lo zucchero, accende il fuoco, gira e mescola, versa e conserva. È una ricetta da non dimenticare, pur avendo il sapore di tempi andati. Può sempre essere rispolverata, nuovamente impugnata, ugualmente organizzata e preparata. Può servire. A volte deve. Anche quando pensiamo di non averne più bisogno. Il primo passo da fare è andare nel giardino, sotto l’albero, a cercare di salvare più frutti possibili. Sembra un passaggio facile, ma non tutti i giardini sono accessibili. Ci sono quelli lontani, ai quali si arriva dopo un lungo viaggio. Ci sono quelli stranieri, che danno frutti sconosciuti, ma sempre frutti sono, e sempre buoni per le confetture. Ci sono quelli chiusi, recintati. Dove è complicato entrare e quasi impossibile uscire. E questi, anche se vicino a casa, sono i più difficili da raggiungere. A Varsavia, il 2 ottobre del 1940 si decide la creazione di uno di questi giardini, con autorizzazione del governatore del distretto, Ludwig Fischer. Lo chiamano ghetto, una parola veneziana per una pratica che nel tempo e nella storia non ha conosciuto mai confini. E i frutti che stanno lì dentro hanno un nome preciso: ebrei. Si inizia con la costruzione di un muro, tre metri di altezza, mattoni rossi e filo spinato come sentinelle a decidere chi resta dentro e chi rimane fuori, chi è giusto e chi sbagliato, chi vive e chi muore. A finanziare questo progetto è la stessa comunità ebraica. A supervisionarlo, lo Judenrat, il consiglio giudaico voluto dai tedeschi: nella peggior follia umana, le serpi hanno voluto un consiglio di topi che fosse parte attiva nel proprio sterminio. Nel ghetto non si può entrare, se non si ha l’autorizzazione. Ma, soprattutto, dal ghetto non si può uscire, a meno che non si vada ai lavori forzati, e anche per questo bisogna avere un permesso. Lo spazio totale misura quattro chilometri in lunghezza e circa due e mezzo in larghezza, per una popolazione che è la metà di quella dell’intera città: 450.000 persone. La rete idrica e quella fognaria sono fatiscenti e ben presto collassano. E se il motivo ufficiale per la sua creazione è il timore di epidemie, le malattie iniziano realmente a svilupparsi e camminare. Uccidono. Facilitano il lavoro. Quell’albero a sei punte, nel giardino non lo vogliono. Prima è stato chiuso. Adesso va eliminato. I frutti sono lasciati marcire o mandati alla distruzione. Nel ghetto manca tutto: acqua potabile, luce elettrica, cibo. La popolazione viene nutrita con 180 calorie al giorno, 920 grammi di pane a settimana, 295 grammi di zucchero al mese. La fame morde gli intestini. Il freddo secca il sangue. Lo sporco ammazza il respiro. Il tifo miete vittime, stacca i frutti dagli alberi, recide i rami che non portano più alcuna traccia di ciò che un tempo sono stati. Le strade ne sono piene: noccioli rinsecchiti di un pomo senza polpa, scheletri di spazzatura caricati sui carri senza cura o riguardo per l’essere umano che in vita hanno rappresentato.
 |
Prima della soluzione finale, il piano sta già prendendo forma, sta portando i risultati voluti. Il 16 ottobre del 1940 il muro è completato. Chi fugge è fucilato all’istante. Al resto della popolazione di Varsavia viene intimato di non aiutare gli ebrei: pena, la condanna a morte. L’ingranaggio è perfetto. Una cosa però è sfuggita. Un altro piano. Una ricetta. La ricetta. Quella per la confettura. Per fare una buona confettura lo zucchero è fondamentale. Esso aiuta a creare un ambiente sfavorevole allo sviluppo di muffe e batteri. A Varsavia la base dello zucchero, il suo quartier generale, è nel campus dell’Università libera di Polonia. A dirigere i lavori una professora, Helena Radlińska, ebrea convertita al cattolicesimo, che riforma e rivoluziona la pedagogia polacca. Quando, dopo la capitolazione di Varsavia il 28 settembre 1939, iniziano le persecuzioni della comunità ebraica e soprattutto degli e delle intellettuali, Helena Radlińska trova rifugio in un convento e da lì organizza un’università segreta e una rete di resistenza nella quale operano e militano suoi studenti e sue studente, suoi colleghi e sue colleghe, buona parte del Dipartimento dei servizi sociali di Varsavia. Tante, tantissime le donne. E tra queste, quattro ragazze, tutte impiegate nel Dipartimento, che decidono di offrire assistenza a chiunque ne abbia bisogno, chiunque, senza alcuna distinzione, nella convinzione folle e rivoluzionaria che ciascun frutto è degno di essere raccolto e salvato dal macero: Jadwiga Piotrowska, Irka Schultz, Jadwiga Deneka e Irena Stanisława Krzyżanowska Sendler. È quest’ultima che si reca da Radlińska per chiederle un consiglio su cosa poter fare per aiutare gli ebrei che nel ghetto stanno morendo, ed è a lei che la professora suggerisce di creare un servizio sociale sotterraneo per coloro che ormai sono esclusi da ogni forma di assistenza. Irena conosce la realtà giudaica di Varsavia. Sono stati gli ebrei della capitale a pagarle gli studi universitari dopo che suo padre, il medico Stanisław Henryk Krzyvanowski, era morto di tifo nel febbraio del 1917 mentre assisteva gli ebrei che molti suoi colleghi si erano rifiutati di curare. Egli, oltre a esperto in malattie infettive e ricercatore, era un attivista politico, uno dei primi iscritti al Partito Socialista Polacco che, per le sue convinzioni, era stato cacciato dalle università di Varsavia e di Cracovia. Riuscì a laurearsi nell’ateneo di Charkiv, un coacervo di idee radicali in una città che era anche un importante centro della vita intellettuale e culturale dell’ebraismo dell’Europa orientale. Stanisław Henryk Krzyvanowski trasmette alla figlia l’amore per la medicina, la voglia di giustizia, il coraggio di lottare per una solida uguaglianza sociale. È seguendo le sue orme che Irena si oppone alla segregazione degli studenti ebrei negli atenei e va a sedersi con loro, a sinistra dei banchi universitari. È seguendo le sue orme che entra nell’Associazione della Gioventù Polacca Democratica e nel Partito Socialista Polacco. È seguendo le sue orme che viene sospesa dal corso di studi per assistenti sociali per due anni, riuscendo a laurearsi soltanto nel 1939, a quasi trent’anni. È seguendo le orme di suo padre e gli insegnamenti della sua professora Helena Radlińska che Irena indossa il grembiule, va nel giardino, sale sull’albero, raccoglie la frutta e prepara la confettura. Appena dopo la laurea, va a lavorare come assistente sociale a Otwock – cittadina natale paterna – e a Tarczyn. Finché, sempre nel 1939, è di nuovo a Varsavia. Qui riceve l’incarico di monitorare la situazione igienico-sanitaria del ghetto affinché eventuali focolai di epidemia non si estendano anche al resto della città. È così che ottiene il permesso speciale che le consente una certa libertà di movimento da dentro a fuori. Irena e le sue compagne attraversano più volte al giorno i confini infernali del muro di mattoni rossi e filo spinato. Quando è al suo interno, indossa la stella di David: è un gesto di furbizia, per potersi meglio confondere. Ma, soprattutto, è l’ennesimo gesto di solidarietà di una giovane, piccola donna che, incurante delle bruciature, ha deciso di mettersi a cuocere la sua personale ricetta per la confettura. All’interno del ghetto, Irena inizia a far entrare cibo, vestiti, medicinali, vaccini. E, a partire dal 1942, dopo la decisione delle autorità tedesche di liquidare il ghetto e trasferire i suoi occupanti nel campo di sterminio di Treblinka, Irena inizia anche a far uscire. Bambini. Bambine. Migliaia di giovani vite. Con l’aiuto della rete di resistenza polacca, chiamata Żegota e formata da moltissimi giovani ebrei, e grazie anche all’intervento di tanti privati cittadini e di varie istituzioni ecclesiastiche, Irena inizia a raccogliere i frutti. Nome in codice: Jolanta.
Jolanta entra nel ghetto vestita da infermiera e nasconde i bambini e le bambine nelle ambulanze. Si traveste da tecnico della rete idraulica e li porta via in cassette di legno o sacchi di iuta. Li carica su un camion e per farli uscire si fa aiutare da Shepsi, un cane addestrato ad abbaiare all’arrivo dei tedeschi per coprire il loro pianto. Attraversa le fogne più e più volte, mano nella mano con le piccole anime che sta aiutando a evadere dall’inferno. Molti li nasconde nei cappotti di uomini e donne che, sul tram, si dirigono da una parte all’altra della città. Altri li seda e li fa uscire facendoli passare per cadaveri morti per tifo. Una volta fuori, il suo lavoro non si ferma. Inizia a fornire loro documenti falsi, li porta da sacerdoti che li battezzano così da regolarizzarli, in una qualche maniera. Li affida a famiglie che li adottano e a istituti – per lo più religiosi – che li nascondono: spesso ai nuovi arrivati vengono dati il nome e il cognome di bimbi cattolici deceduti e la cui morte non era stata comunicata alle autorità. Ai maschietti, quando di caratteri somatici chiaramente semiti, sono tinti i capelli o bendato parzialmente il volto così da evitare che venga controllata la presenza di un’eventuale circoncisione. C’è una rete di umanità bellissima che prosegue il lavoro di Irena: è stato calcolato che per salvare un solo bambino dal ghetto rischiano la vita ben dieci i cittadini di Varsavia. Irena “Jolanta” per oltre un anno fa da spola tra l’ombelico del male e la possibile, flebile speranza per il futuro. Ma tutto questo non basta. Non le può bastare. Nella sua personale ricetta della confettura, aggiunge un ingrediente segreto nella conserva. Su sottilissimi fogli di sigaretta, Irena annota tutti i nomi dei bambini e delle bambine che ha aiutato a scappare dal ghetto. Accanto, la loro nuova identità. Perché il suo sogno, il suo obiettivo, è quello di poter riportare quelle giovani vite alle loro famiglie di origine, quasi a voler mettere un ordine di umanità nel caos ignobile dell’odio e della follia. Quasi a dare una stretta di spalla a quelle madri che con difficoltà ha convinto affinché le affidassero i figli, a quelle madri che hanno preparato i loro bimbi e le loro bimbe al distacco, spiegando che un’altra mamma, quella vera, li aspetta di là da quel brutto muro rosso e dal filo spinato. I foglietti, Irena li nasconde nel giardino. Nessuno deve sapere della loro esistenza. Nessuno. Nemmeno i suoi aguzzini. Perché, prima o poi, se fai la confettura, la bruciatura arriva. “Jolanta” viene arrestata il 20 ottobre del 1943. La Gestapo la preleva dalla sua casa e la conduce nella caserma di viale Szucha. Sa cosa la aspetta. Viene tortura e interrogata. Le spezzano gambe, braccia e piedi a colpi di manganelli e barre di ferro. Le intimano di parlare, ma il silenzio sarà l’unica risposta che le guardie riceveranno. Ha troppo da perdere. La punizione per il reato di cui è accusata consiste nel veder sterminata la propria famiglia, persona dopo persona, partendo dai membri più piccoli. Irena vuole salvare sua madre, da tempo malata. Vuole salvare l’uomo che ama, Adam Celniker, anche lui partigiano e nascosto dalla sua stessa rete di contatti. Nella prigione di Pawiac rimane tre mesi, fino alla sua condanna a morte. Alla fine si salva. Lo Żegota riesce a corrompere un ufficiale incaricato della sua esecuzione. Scappa, ma Irena Stanisława Krzyżanowska Sendler è nell’elenco dei fucilati e Jolanta è costretta a vivere nella totale clandestinità con il nuovo nome di Klara Dabrowska. E Klara continuerà a preparare le sue confetture. Durante l’Insurrezione di Varsavia lavora come infermiera nel Punto Sanitario e dopo la guerra entra nel Centro di Aiuto Sociale della capitale, iscrivendosi, dal 1948 al 1968, al Partito Comunista Polacco, che peròabbandona per le campagne antisemite e per le politiche di repressione contro studenti e intellettuali. Contribuisce a creare orfanotrofi, un Centro di Assistenza per le Madri e i Bambini in difficoltà, alcune istituzioni a sostegno delle famiglie disoccupate. Il regime la arresta nel 1949 perché sospettata di nascondere membri dell’Esercito Partigiano Armia Krajova e in carcere perde un bambino nato prematuramente. Pur ricevendo nel 1965 la Medaglia di “ Giusto fra le Nazioni” dall’istituto Yad Vashem, l’ente nazionale per la Memoria della Shoah di Gerusalemme, e, nel 1991 la cittadinanza onoraria di Israele, la Polonia pare essersi dimenticata di lei. Bisogna aspettare il 1999 e alcune studente statunitensi che, spinte dal loro insegnante Norman Conard, le dedicano uno spettacolo teatrale dal titolo Life in a Jar, La vita in un barattolo, affinché il suo nome e il suo operato escano dall’ingiusto dimenticatoio nel quale sono stati reclusi. Irena Stanisława Krzyżanowska Sendler muore a Varsavia il 12 maggio del 2008, all’età di novantasette anni, un anno dopo che il governo della Polonia la dichiara “Eroe nazionale”, raccomandando il suo nome all’Accademia di Stoccolma per la candidatura al Premio Nobel per la Pace. Nella sua azione di resistenza, è riuscita a salvare circa 2500 giovani vite. La maggior parte di loro non ha più rivisto la propria famiglia di origine. Questa piccola, testarda, coraggiosa donna polacca è stata una partigiana di giustizia e libertà, una maglia larga nel nero muro del ghetto di Varsavia, attraverso la quale è apparso il volto buono dell’umanità. Irena, “Jolanta”, ha opposto all’orrore più buio il sapore dolce e avvolgente della confettura. Ha impugnato il mestolo, indossato il grembiule, preso lo zucchero e salvato tutti i frutti che le è stato possibile salvare, non fermandosi nemmeno davanti a un giardino chiuso.
«Ogni bambino salvato con il mio aiuto è la giustificazione della mia esistenza su questa terra e non un titolo di gloria. Ogni giorno è fatto per amare e l’amore trattenuto muore. Il mio amore è una goccia nel mare e laddove non c’è acqua la goccia è benvenuta. Noi siamo miliardi di gocce: uniamoci e saremo il mare».
Traduzione francese
Joelle Rampacci
On transmet. C’est connu.
La recette pour faire de la confiture semble être la même partout, dans les différentes générations, immobile - presque - pendant toutes ces années où elle a été faite à la maison. Vous avez besoin de fruits, de sucre, d’une casserole, de pots et de bouteilles pour le stocker. Vous avez besoin d'une personne qui se met aux fourneaux, qui tient la louche et qui n'a pas peur des brûlures, ce qui peut bien sûr arriver, mais ce n’est rien comparé à la saveur dense et parfumée à tartiner et - peut-être même - se souvenir. Cette confiture doit être conservée de la meilleure façon possible, pour ne pas annuler le travail, pour pouvoir en profiter, pour pouvoir en faire cadeau et rendre heureux. C'est une recette parfaite, celle de la confiture. Il faut deviner les doses, comprendre le bon moment pour cueillir les fruits, choisir les bons bocaux et l'armoire dans laquelle les ranger. Cela aussi a son importance. Ensuite, bien sûr, il y a ceux qui font le travail. Qui ramasse, sauve du pourrissement, cuisine, mélange, unit, range. Elle a bon goût la personne qui fait de la confiture. Elle a le goût des choses justes, de refuge, de maison, même si celle-ci est loin, dans le temps et dans l’espace. Il faut admirer qui prépare de la confiture. Parce que beaucoup de choses peuvent mal tourner. Mais tout de même elle enfile son tablier, entre dans le jardin, grimpe à l'arbre, ramasse les fruits, verse le sucre, allume le feu, tourne et mélange, verse et conserve. C'est une recette à ne pas oublier, malgré le goût du temps passé. Elle peut toujours être dépoussiérée, remise en question, organisée et préparée de la même manière. Elle peut aider. Parfois, il le faut. Même quand nous pensons que nous n'en avons plus besoin. La première étape est d'aller au jardin, sous l'arbre, pour essayer de sauver le plus de fruits possible. Cela semble être un passage facile, mais tous les jardins ne sont pas accessibles. Il y a ceux qui sont loin, auxquels on arrive après un long voyage. Il y en a des étrangers, qui donnent des fruits inconnus, mais ce sont toujours des fruits et toujours bons pour les confitures. Il y a ceux fermés, clôturés. Où il est difficile d'entrer et presque impossible de sortir. Et ceux-ci, bien que proches de la maison, sont les plus difficiles à atteindre. A Varsovie, le 2 octobre 1940, il fut décidé de créer l'un de ces jardins, avec l'autorisation du gouverneur du quartier, Ludwig Fischer. Ils l'appellent ghetto, un mot vénitien pour une pratique qui n'a jamais connu de frontières dans le temps et dans l'histoire. Et les fruits qui s'y trouvent ont un nom spécifique: les juifs. Cela commence par la construction d'un mur de trois mètres de haut, des briques rouges et des barbelés comme sentinelles pour décider qui reste à l'intérieur et qui reste à l'extérieur, qui a raison et qui a tort, qui vit et qui meurt. La communauté juive finance elle-même ce projet. Pour le superviseur, le Judenrat, le conseil juif voulu par les Allemands: dans la pire folie humaine, les serpents voulaient un conseil de souris qui participe activement à leur propre extermination. Vous ne pouvez pas entrer dans le ghetto sans autorisation. Mais, surtout, vous ne pouvez pas quitter le ghetto, sauf si vous allez aux travaux forcés, et pour cela vous avez également besoin d'un permis. L'espace total mesure quatre kilomètres de longueur et environ deux kilomètres et demi de largeur, pour une population qui représente la moitié de celle de la ville entière: 450 000 personnes. Les réseaux d'eau et d'égouts sont vétustes et s'effondrent de suite. Et si la raison officielle de sa création est la peur des épidémies, les maladies commencent vraiment à se développer et à véhiculer. Elles tuent. Elles facilitent le travail. Ils ne veulent pas de cet arbre à six pointes dans le jardin. Il a d'abord été fermé. Maintenant, il doit être éliminé. Les fruits sont laissés pourrir ou envoyés à la destruction. Le ghetto manque de tout: eau potable, électricité, nourriture. La population est nourrie de 180 calories par jour, 920 grammes de pain par semaine, 295 grammes de sucre par mois. La faim mord les intestins. Le froid sèche le sang. La saleté tue votre souffle. Le typhus fait des victimes, détache les fruits des arbres, coupe les branches qui ne portent plus aucune trace de ce qu'elles étaient autrefois. Les rues en sont pleines: noyaux flétris d'une pomme sans pulpe, squelettes d’ordures chargés sur des wagons sans souci ni égard pour l'être humain qu'ils représentaient dans la vie.
|
Avant la solution finale, le plan prend déjà forme, apportant les résultats escomptés. Le 16 octobre 1940, le mur est achevé. Ceux qui fuient sont fusillés instantanément. Le reste de la population de Varsovie a reçu l'ordre de ne pas aider les juifs: punition, condamnation à mort. L'engrenage est parfait. Cependant, une chose s'est échappée. Un autre plan. Une recette. La recette. Celle pour la confiture. Pour faire une bonne confiture, le sucre est indispensable. Il aide à créer un environnement défavorable à la croissance des moisissures et des bactéries. A Varsovie, la base sucrière, son siège social, se trouve sur le campus de l'Université libre de Pologne. Le travail est dirigé par une professeure, Helena Radlińska, juive convertie au catholicisme, qui réforme et révolutionne la pédagogie polonaise. Quand, après la capitulation de Varsovie le 28 septembre 1939, les persécutions de la communauté juive et surtout des intellectuels commencent, Helena Radlińska trouve refuge dans un couvent et de là elle organise une université secrète et un réseau de résistance dans lequel opèrent et militent ses étudiants et ses étudiantes, ses collègues, une bonne partie du Département des services sociaux de Varsovie. Nombreuses, beaucoup de femmes. Et parmi celles-ci, quatre filles, toutes employées au Département, qui décident de porter assistance à quiconque en a besoin, à quiconque, sans distinction, dans la folle et révolutionnaire conviction que chaque fruit est digne d'être récolté et sauvé de la destruction. Jadwiga Piotrowska , Irka Schultz, Jadwiga Deneka et Irena Stanisława Krzyżanowska Sendler. C'est cette dernière qui se rend à Radlińska pour lui demander des conseils sur ce qu'il faut faire pour aider les juifs qui meurent dans le ghetto, et c'est à elle que le professeur propose de créer un service social clandestin pour ceux qui sont désormais exclus de toute forme d’assistance. Irena connaît la réalité juive de Varsovie. Ce sont les Juifs de la capitale qui ont payé ses études universitaires après que son père, le médecin Stanisław Henryk Krzyvanowski, soit mort du typhus en février 1917 alors qu'il s'occupait de Juifs que nombre de ses collègues refusaient de soigner. Il était, outre un expert en maladies infectieuses et un chercheur, un militant politique, un des premiers membres du Parti socialiste polonais qui, pour ses convictions, avait été expulsé des universités de Varsovie et de Cracovie. Il a réussi à obtenir son diplôme de l'Université de Kharkiv, un grand nombre d'idées radicales dans une ville qui était également un centre important de la vie intellectuelle et culturelle du judaïsme d'Europe de l'Est. Stanisław Henryk Krzyvanowski transmet à sa fille l'amour de la médecine, le désir de justice, le courage de lutter pour une solide égalité sociale. C'est en suivant ses traces qu'Irena s'oppose à la ségrégation des étudiants juifs dans les universités et va s'asseoir avec eux, à gauche des bancs universitaires. C'est en suivant ses traces qu'elle entre dans l'Association polonaise de la jeunesse démocratique et le Parti socialiste polonais. C'est en suivant ses traces qu'elle a été suspendue des études de travailleurs sociaux pendant deux ans, ne parvenant à obtenir son diplôme qu'en 1939, à près de trente ans. C'est sur les traces de son père et les enseignements de son professeur Helena Radlińska qu'Irena porte un tablier, va au jardin, grimpe à l'arbre, ramasse des fruits et prépare de la confiture. Immédiatement après avoir obtenu son diplôme, elle va travailler comme assistante sociale à Otwock - la ville natale de son père - et à Tarczyn. Jusqu'à ce que, toujours en 1939, elle est de retour à Varsovie. Ici, elle reçoit la tâche de surveiller la situation sanitaire du ghetto afin que toute épidémie ne s'étende pas au reste de la ville. C'est ainsi qu'elle obtient une autorisation spéciale qui lui permet une certaine liberté de mouvement de l'intérieur vers l'extérieur. Irena et ses compagnons traversent les frontières infernales du mur de briques rouges et de barbelés plusieurs fois par jour. Lorsqu'elle est à l'intérieur, elle porte l'étoile de David: c'est un stratagème, pour ne pas se faire remarquer. Mais, surtout, c'est encore un autre geste de solidarité de la part d'une jeune, petite femme qui, indépendamment des brûlures, a décidé de cuisiner sa propre recette de confiture. À l'intérieur du ghetto, Irena commence à faire entrer de la nourriture, des vêtements, des médicaments, des vaccins. Et, à partir de 1942, après la décision des autorités allemandes de liquider le ghetto et de transférer ses occupants au camp d'extermination de Treblinka, Irena commence également à faire sortir. Enfants. Des milliers de jeunes vies. Avec l'aide du réseau de résistance polonais, appelé Żegota et composé de nombreux jeunes juifs, et grâce également à l'intervention de nombreux civils et de diverses institutions ecclésiastiques, Irena commence à en récolter les fruits. Nom de code: Jolanta.
Jolanta entre dans le ghetto habillée en infirmière et cache les garçons et les filles dans les ambulances. Elle se déguise en agent du réseau des eaux et les emporte dans des caisses en bois ou des sacs de jute. Elle les charge dans un camion et pour les faire sortir, elle se fait aider par Shepsi, un chien dressé à aboyer lorsque les Allemands arrivent pour couvrir leurs pleurs. Elle traverse les égouts encore et encore, main dans la main avec les petites âmes qu'elle aide à échapper à l'enfer. Beaucoup les cachent sous les manteaux d'hommes et de femmes qui, dans le tramway, vont d'un quartier à l'autre de la ville. D’autres, elle les endort et les fait sortir en les faisant passer pour des cadavres morts du typhus. Une fois sortis, son travail ne s'arrête pas. Elle commence à leur fournir de faux documents, les emmène chez les prêtres qui les baptisent pour les régulariser, en quelque sorte. Elle les confie à des familles qui les adoptent et à des institutions - pour la plupart religieuses - qui les cachent: les nouveaux arrivants reçoivent souvent le nom et le prénom d'enfants catholiques décédés dont le décès n’a pas été communiqué aux autorités. Chez les garçons, lorsque leurs caractères somatiques sont clairement sémitiques, leurs cheveux sont teints ou leur visage est partiellement bandé afin d'éviter de vérifier la présence d'une éventuelle circoncision. Il existe un bon réseau d'humanité qui poursuit le travail d'Irena: il a été calculé que dix citoyens de Varsovie risquent leur vie pour sauver un seul enfant du ghetto. Irena "Jolanta" depuis plus d'un an fait la navette entre le nombril du mal et le possible, faible espoir pour l’avenir. Mais tout cela ne suffit pas. Ça ne peut pas suffire. Dans sa recette de confiture personnelle, elle ajoute un ingrédient secret à la confiture. Sur des feuilles de cigarettes très fines, Irena écrit tous les noms des garçons et des filles qu'elle a aidés à s'échapper du ghetto. Ensuite, leur nouvelle identité. Car son rêve, son but, est de pouvoir ramener ces jeunes vies dans leurs familles d'origine, comme pour retrouver un ordre d'humanité dans l'ignoble chaos de la haine et de la folie. Comme pour serrer dans ses bras ces mères qu’elle a convaincues avec difficulté de lui confier leurs enfants, à ces mères qui ont préparé leurs garçons et leurs filles à la séparation, en expliquant qu'une autre mère, la vraie, les attendait au-delà de ce mur rouge laid et fil de fer barbelé. Les papiers, Irena les cache dans le jardin. Personne n'a besoin de connaître leur existence. Aucun. Pas même ses ravisseurs. Parce que, tôt ou tard, si vous faites de la confiture, la brûlure arrive. «Jolanta» est arrêtée le 20 octobre 1943. La Gestapo la prélève de chez elle et l'emmène à la caserne du Boulevard Szucha. Elle sait ce qui l'attend. Elle est torturée et interrogée. Ils lui cassent les jambes, les bras et les pieds à coups de matraques et de barres de fer. Ils lui intiment de parler, mais le silence sera la seule réponse que les gardes recevront. Elle a trop à perdre. La punition pour le crime dont elle est accusée consiste à voir sa famille exterminée, personne après personne, à commencer par les plus petits. Irena veut sauver sa mère, qui est malade depuis longtemps. Elle veut sauver l'homme qu'elle aime, Adam Celniker, qui est aussi un partisan et caché par son réseau de contacts. Elle reste à la prison de Pawiac pendant trois mois, jusqu'à sa condamnation à mort. À la fin, elle est sauve. L'Żegota parvient à soudoyer un officier chargé de son exécution. Elle s'enfuit, mais Irena Stanisława Krzyżanowska Sendler est sur la liste des fusillés et Jolanta est obligée de vivre complètement cachée sous le nouveau nom de Klara Dabrowska. Et Klara continuera à préparer ses confitures. Pendant le soulèvement de Varsovie, elle a travaillé comme infirmière au Point de Santé et après la guerre elle est entrée au Centre d'Aide Sociale de la capitale, rejoignant, de 1948 à 1968, le Parti Communiste Polonais, qu'elle a cependant abandonné à cause des campagnes antisémites et la répression des étudiants et des intellectuels. Elle contribue à la création d'orphelinats, d'un Centre d'Assistance aux Mères et aux Enfants en difficulté, à des institutions de soutien aux familles au chômage. Le régime l'arrête en 1949, soupçonnée d'avoir caché des membres de l'armée partisane d'Armia Krajova et perd en prison un enfant né prématurément. En recevant en 1965 la médaille de "Justes parmi les Nations "de l'institut Yad Vashem, l'organisme national pour la mémoire de l'Holocauste à Jérusalem et, en 1991, la citoyenneté honoraire d'Israël, la Pologne semble l'avoir oubliée. Il faut attendre 1999 et quelques étudiants américains qui, poussés par leur professeur Norman Conard, lui dédient une pièce intitulée Life in a Jar, la vie dans un bocal, pour que son nom et son travail sortent de l'oubli injuste dans lequel ils ont été emprisonnés. Irena Stanisława Krzyżanowska Sendler est décédée à Varsovie le 12 mai 2008, à l'âge de quatre-vingt-dix-sept ans, un an après que le gouvernement polonais la déclare "héros national", recommandant son nom à l'Académie de Stockholm pour la nomination au prix Nobel pour la paix . Dans son action de résistance, elle a réussi à sauver environ 2 500 jeunes vies. La plupart d'entre eux n'ont jamais revu leur famille d'origine. Cette petite Polonaise têtue et courageuse était une partisane de la justice et de la liberté, un grand maillon dans le mur noir du ghetto de Varsovie, à travers lequel apparaissait le bon visage de l'humanité. Irena, "Jolanta", oppose la saveur douce et enveloppante de la confiture à l'horreur la plus sombre. Elle prit la louche, enfila le tablier, prit le sucre et garda tous les fruits qu'elle pouvait conserver, sans s'arrêter devant un jardin fermé.
«Chaque enfant sauvé avec mon aide est la justification de mon existence sur cette terre et non un titre de gloire. Chaque jour est fait pour aimer et l'amour retenu meurt. Mon amour est une goutte dans la mer et là où il n'y a pas d'eau, la goutte est la bienvenue. Nous sommes des milliards de gouttes: unissons-nous et nous serons la mer ».
Traduzione inglese
Syd Stapleton
They’re handed down. Everyone knows.
Jam recipes seem to be the same everywhere, in different generations, motionless - nearly for all the years they have been made at home. You need some fruit, sugar, a saucepan, jars and bottles to preserve it. You need someone at the burners, holding a wooden spoon, who isn’t afraid of burns, which obviously may happen, but are nothing compared with the dense and fragrant taste. You need to preserve this jam in the best possible way, so as not to waste the work, to be able to enjoy it, to be able to give it to someone and make them happy. Jam is a perfect recipe. You have to guess the quantities of ingredients, understand the right time to pick the fruit, choose the right jars and the places to store them. All this has its importance. Then, of course, there are those who do the work. Who collect the fruit, do the pulping, cook, mix, blend, and preserve. Good people make jam. They smell of the right things, of refuge, of home, even when it is far away, in time and space. Those who prepares jam have to be admired, because so many things can go wrong. He or she slips on the apron, goes into the garden, climbs the tree, collects fruit, pours sugar, lights the fire, turns and mixes, pours and preserves. It is a recipe not to be forgotten, while having the flavour of old times. It can always be dusted off, reused, equally organized and prepared. It can help. Sometimes it has to. Even when we think we don't need it anymore. The first step is to go to the garden, under the tree, to try to save as much fruit as possible. It seems like an easy process, but not all gardens are accessible. There are far away trees, which you get to after a long journey. There are strange ones, which give unknown fruits, but they are still fruits that are always good for jams. There are closed, fenced trees in places where it is complicated to enter and almost impossible to get out. And these, although close to home, can be the hardest to reach. In Warsaw, on October 2, 1940, it was decided to create one of these gardens, with the permission of the governor of the district, Ludwig Fischer. They call it ghetto, a Venetian word for a practice that in time and history has never known boundaries. And the fruits in there have a precise name: Jews. It starts with the construction of a wall, three meters high, red bricks and barbed wire, and sentinels to decide who stays inside and who stays outside, who is right and who is wrong, who lives and who dies. The Jewish community itself is funding this project. To supervise it, the Judencraft, the Jewish council wanted by Germans: in the worst human madness, the serpents wanted a council of mice to take an active part in their extermination. You can't get into the ghetto if you don't have permission. But, above all, you cannot get out of the ghetto unless you go into forced labour, and that is also why you must have a permit. The total space measures four kilometers in length and about two and a half kilometers in width, for a population that is half that of the entire city: 450,000 people. The water supply and sewage systems are run down and soon collapse. And if the official reason for its creation is the fear of epidemics, diseases really begin to develop and spread. They kill. They make the job easier. They don’t want that six-pointed tree in the garden. It was closed first. Now it must be eliminated. The fruits are left to rot or sent to destruction. Everything is missing in the ghetto: drinking water, electric light, food. The population is fed 180 calories per day, 920 grams of bread per week, 295 grams of sugar per month. Hunger gnaws at their intestines. The cold dries their blood. Dirt kills their breath. The typhus reaps victims, detaches the fruit from the trees, severs the branches that no longer bear any trace of what they once were. The streets are full of them: grainy kernels of a fleshless pome, garbage skeletons loaded on to wagons without care or regard for the human being they have represented in life.
|
Before the final solution, the plan is already taking shape, it is bringing the desired results. On October 16, 1940, the wall was completed. Those who flee are shot instantly. The rest of Warsaw's population is being told not to help the Jews: as the penalty, the death sentence. The gear is perfect. One thing, however, has escaped. Another plan. A recipe. The recipe. The one for the jam. To make a good jam sugar is fundamental. It helps to create an environment unfavorable to the development of mold and bacteria. In Warsaw, the sugar base, its headquarters, was on the campus of the Free University of Poland. Directing the work there was a professor, Helena Radlińska, a Jew converted to Catholicism, who reformed and revolutionized Polish pedagogy. When, after the capitulation of Poland on 28 September 1939, the persecution of the Jewish community and especially of intellectuals began, Helena Radlińska found refuge in a convent and from there organized a secret university and a resistance network from which her students and colleagues, a large part of the Department of Social Services in Warsaw, operated. So many, so many women. And among them, four girls, all employed in the Department, who decided to offer assistance to anyone who needs it, anyone, without distinction, in the crazy and revolutionary belief that each fruit is worthy of being collected and saved. They were Jadwiga Piotrowska, Irka Schultz, Jadwiga Deneka and Irena Stanisława Krzyżanowska Sendler. It is the latter who went to Radlińska to ask her for advice on what to do to help the Jews who were dying in the ghetto. The professor suggested creating an underground social service for those who became excluded from all forms of assistance. Irena knew the conditions Jews faced in Warsaw because Jews in the capital had paid for her university studies after her father, Doctor Stanisław Henryk Krzyvanowski, died of typhus in February 1917 while assisting Jews whom many of her colleagues had refused to treat. He, apart being an infectious disease expert and researcher, was a political activist, one of the first members of the Polish Socialist Party who, for his beliefs, had been expelled from the universities of Warsaw and Kraków. She graduated from the University of Kharkiv, a centre of radical ideas in a city which was the meeting point of the intellectual and cultural life of Eastern European Judaism. Stanisław Henryk Krzyvanowski conveyed his love for medicine to his daughter, the desire for justice, and the courage to fight for solid social equality. Following in his footsteps, Irena opposed the segregation of Jewish students in universities and went to sit with them, on the left of the university benches. Following in his footsteps, she joined the Polish Democratic Youth Association and the Polish Socialist Party. Following in his footsteps, she was suspended from the course of study for social workers for two years, managing to graduate only in 1939, at almost thirty years old. Following her father's footsteps and the teachings of her professor Helena Radlińska, Irena wears an apron, goes to the garden, climbs the tree, collects fruit and prepares jam. Shortly after graduation, she went to work as a social worker in Otwock – her father's hometown – and Tarczyn. Until, also in 1939, she was back in Warsaw. Here she became in charge of monitoring the hygiene and health situation of the ghetto, so that any outbreaks of epidemic would not extend to the rest of the city. That was how she got special permission that allowed her some freedom of movement from inside to outside. Several times a day Irena and her companions crossed the infernal boundaries of the red brick wall and barbed wire. When inside, she wore a star of David. It was a cunning gesture, to confuse the authorities. But, above all, it was yet another gesture of solidarity from a young, small woman who, regardless of the burns, has decided to start cooking her own recipe for jam. Inside the ghetto, Irena began to bring in food, clothes, medicines, and vaccines. And, starting in 1942, after the decision of the German authorities to liquidate the ghetto and transfer its occupants to the Treblinka extermination camp, Irena also began to pull out. Children. Boys and girls. Thousands of young lives. With the help of the Polish resistance network, called Żegota and formed by many young Jews, and thanks also to the intervention of many private citizens and various ecclesiastical institutions, Irena began to reap the benefits. Code name: Jolanta.
Jolanta entered the ghetto dressed as a nurse and hid the boys and girls in ambulances. She disguised herself as a plumbing technician and took them away in wooden boxes or jute bags. She loaded them into a truck and to get them out she got help from Shepsi, a dog trained to bark when the Germans arrived, to cover their weeping. She crossed the sewers over and over again, hand in hand with the little souls she was helping to escape from hell. She hid many of them in the coats of men and women who, on the tram, headed from one part of the city to the other. She sewed some of them into shrouds and let them out by passing them off as the corpses of typhus victims. Once they were out, her job didn't stop. She began to provide girls and boys with false documents, she took them to priests who baptized them so as to regularize them, in some way. She entrusted them to families who adopt them and to institutions – mostly religious – that hid them. Often the new arrivals were given the name and surname of Catholic children who had died and whose deaths had not been communicated to the authorities. For boys, when they had clearly Semitic physical characteristics, their hair was dyed or their faces were partially hidden with bandages, so as to avoid the risk of being inspected for a circumcision. There is a beautiful network of humanity that continued Irena's work. It has been calculated that in order to save a single creature from the ghetto, as many as ten citizens of Warsaw had to risk their lives. Irena, "Jolanta" for over a year, served as a shuttle between the navel of evil and the possible, faint hope for the future. But that was not enough. That was not enough for her. In her personal jam recipe, she added a secret ingredient to the preserves. On very thin sheets of cigarette paper, Irena noted all the names of the boys and girls she helped escape from the ghetto. Next to their original names, their new identity. Because her dream, her goal, was to be able to bring those young lives back to their families of origin, as if to put an order of humanity in the ignoble chaos of hatred and madness. As if to give a shoulder squeeze to those mothers who with difficulty were convinced to entrust their offspring to others, to those mothers who prepared their babies and their girls for detachment, explaining that another mother, awaited them beyond that ugly red wall and barbed wire. Irena hid the papers in the garden. No one could know about their existence. Nobody. Not even her tormentors. Because, sooner or later, if you make the jam, the burn comes. "Jolanta" was arrested on October 20, 1943. The Gestapo picked her up from her home and took her to the barracks in Viale Szucha. She knew what was waiting for her. She was tortured and interrogated. They broke her legs, arms and feet with batons and iron bars. They demanded that she speak, but silence was be the only answer the guards received. She didn’t have much to lose.The punishment for the crime of which she was accused consisted of having her family exterminated, person after person, starting from the smallest members. Irena wanted to save her long-ill mother. She wanted to save the man she loved, Adam Celniker, who was also partisan and hidden within his own network of contacts. She remained in prison three months, until she was sentenced to death. In the end she was saved. The Żegota managed to bribe an officer in charge of the execution. She escaped, but Irena Stanisława Krzyżanowska Sendler was on a list of those who should be shot on sight. Jolanta is forced to live in total hiding under a new name, Klara Dabrowska. And Klara continued to prepare her jams. During the Warsaw Uprising she worked as a nurse in the Health Point and after the war entered the Social Aid Center of the capital, enrolling, from 1948 to 1968, in the Polish Communist Party, which she left because of its anti-Semitic campaigns and policies of repression against students and intellectuals. She helped to create orphanages, a care centre for mothers and children in difficulty, and some institutions to support unemployed families. The regime arrested her in 1949 on suspicion of hiding members of the Armia Krajova Partisan Army and in prison she lost a prematurely born child. Despite her having received the Medal of "Righteous among the Nations" in 1965 from the Yad Vashem Institute, the national body for the memory of the Holocaust in Jerusalem, and in 1991 also receiving an honorary citizenship of Israel, Poland seems to have forgotten about her. Recognition had to wait until 1999, when some American students, pushed by their teacher Norman Conard, dedicated a play to her entitled “Life in a Jar”. It brought her name and her work out of the unjust oblivion in which they had been imprisoned. Irena Stanisława Krzyżanowska Sendler died in Warsaw on May 12, 2008, at the age of ninety-seven, a year after the Polish government declared her a "National Hero", recommending her name to the Stockholm Academy for the Nobel Peace Prize nomination. She had managed to save about 2500 young lives through her resistance actions. Most of them, however, have never seen their family of origin again. This small, stubborn, brave Polish woman was a partisan of justice and freedom, a wide opening in the black wall of the Warsaw ghetto, through which the good face of humanity appeared. Irena, "Jolanta", contrasted the darkest horror with the sweet and enveloping flavor of the jam. She held the ladle, wore her apron, took the sugar and saved all the fruits she could save, not stopping even in in the face of a closed garden.
"Every child saved with my help is the justification of my existence on this earth and not a title of glory. Every day is made to love and restrained love dies. My love is a drop in the ocean and where there is no water the drop is welcome. We are billions of drops: let us unite and we will be a sea.”
Traduzione polacca
Agata
Wydaje się, że przepis na konfiturę jest wszędzie taki sam. Wśród różnych pokoleń – stały, przez wszystkie lata, gdy był przygotowywany w domu. Potrzebne są owoce, cukier, garnek, słoiczki do przechowywania. Potrzebna jest osoba, która stanie przy kuchni, weźmie do ręki warzechę nie obawiając się poparzeń, co oczywiście może się zdarzyć, ale to nic w obliczu gęstego, pachnącego wyrobu do rozsmarowywania i może do zapamietania. Musimy przechować te konfitury w jak najlepszy sposób, aby praca nie poszła na marne i by móc się nimi cieszyć, by móc nimi obdarowywać, sprawiając tym samym radość. Doskonały przepis, ten na konfitury, trzeba dopracować. Ustalić właściwe proporcje, moment zbioru owoców. Wybrać odpowiednie pojemniki oraz kredens, w którym będą przechowywane. On również jest istotny. Jest jeszcze Ktoś, kto wykonuje tę pracę. Ktoś, kto zbiera, pilnuje podczas smażenia, miesza, łączy, przelewa. Zna się na smakach – Ten, kto robi konfitury. Smakuje dobrze, jak schronienie, jak dom, także wówczas gdy ten jest oddalony w czasie oraz przestrzeni. Można podziwiać tego, kto robi konfitury, bo wiele rzeczy może pójść nie tak. Tego, kto zakłada fartuch, idzie do ogrodu, wspina się na drzewo by zebrać owoce. Tego, kto dosypuje właściwą porcję cukru, rozpala ogień, miesza z uwagą by nie przypalić, wlewa do słoi i przechowuje. O tym przepisie nie można zapomnieć, bo zawsze na dnie świadomości pozostaje ten smak...Dlatego przepis jest tak ważny, nawet jeśli uważamy, że nie jest nam już potrzebny, bo recepturę znamy doskonale na pamięć – bo po latach poprowadzi nas do zdawałoby się zapomnianych smaków, wrażeń, wspomnień. Pierwszym krokiem jest pójście do ogrodu, pod drzewo, starając się uratować jak najwięcej owoców. Wydaje się to dość proste, lecz nie wszystkie ogrody są dostępne. Są te odległe, do których dociera się po długiej podróży. Są te zagraniczne, dające nieznane lecz dobre,nadające się na konfitury owoce. Są ogrody zamknięte, ogrodzone, gdzie trudno jest wejść, a jeszcze trudniej czasem z nich wyjść. I to właśnie te, choć niedaleko domu są najtrudniej dostępne. W Warszawie 2 października 1940 z polecenia gubernatora okręgu, Ludwiga Fischera, niemieccy okupanci zadecydowali o stworzeniu jednego z takich ogrodów. Nazwano go Gettem, słowem pochodzenia weneckiego – dla procederu, który w historii świata nie miał precedensu. Owoce, które znajdują się wewnątrz, mają precyzyjną nazwę – Żydzi. Rozpoczęto od budowy muru wysokiego na trzy metry, czerwone cegły i drut kolczasty jako strażnicy, decydujący kto pozostaje wewnątrz, a kto na zewnątrz, kto ma rację, a kto się myli, kto będzie żył, a kto umrze. Sfinansowaniem tego projektu obarczono samą społeczność żydowską. Nadzorował budowę „Judenrat”,wybrana przez Niemców Rada Żydowska. W największym szaleństwie ludzkości, kot zapragnął aby rada myszy odgrywała aktywną rolę w ich własnej eksterminacji. Do getta nie można się dostać bez pozwolenia, lecz przede wszystkim z getta nie można wyjść, chyba że do przymusowej pracy lecz i do tego trzeba mieć przepustkę. Całkowita przestrzeń to 4 km długości i 2,5 km szerokości, na której stłoczono 450 tysięcy istot ludzkich. Sieć wodociągowa i kanalizacyjna jest bardzo zniszczona i przeciążona. Wkrótce się zawali. Choć oficjalnym motywem stworzenia getta był lęk przed chorobami i epidemią, wkrótce będzie to wylęgarnia chorób, które zabijają, ułatwiając pracę okupantom. Tego sześcioramiennego drzewa nie chcą oni w swoim ogrodzie. Najpierw został ogrodzony i zamknięty, teraz należy go zlikwidować. Owoce pozostawiono, by dopadła je zgnilizna lub zostały zniszczone. W gettcie brakuje wszystkiego: bieżącej wody, prądu, żywności, lekarstw. Przydział żywności na jednego mieszkańca wynosi: 180 kalorii na dobę, 920 gram chleba na tydzień, 295 gram cukru na miesiąc. Głód wgryza się w jelita, zimno wysusza krew, bród zabija oddech. Tyfus zabija, zrywa owoce z drzew, wycina gałęzie, na których od dawna nie ma już liści. Ulice są pełne wysuszonych nasion z obumarłych jabłek, wychudłych ciał, ładowanych na wózki jak śmieci, bez poszanowania godności istot ludzkich, którymi były za życia. Przed ostatecznym rozwiązaniem, plan zaczyna się klarować, przynosić zamierzone efekty.
|
16 października 1940 roku mur zostaje ukończony. Próbujący uciekać zostają rozstrzeliwani na miejscu. Mieszkańcy Warszawy zostają ostrzeżeni, aby nie pomagać Żydom – karą jest śmierć. Szantaż jest idealny. Jednak jedna rzecz umknęła. Plan alternatywny. Recepta. Przepis – ten na konfiturę. Bardzo ważnym składnikiem konfitury jest cukier. Pomaga on stworzyć środowisko utrudniające rozwój pleśni i bakterii. W Warszawie centralną bazą cukrową jest kampus Wolnej Wszechnicy Polskiej. Kierowniczką prac jest prof. Helena Radlińska, Żydówka, która przeszła na katolicyzm. Zreformowała ona i zrewolucjonizowała polską pedagogikę. Kiedy po kapitulacji polskiej stolicy, 28 września 1939 roku rozpoczęły się prześladowania Żydów oraz intelektualistów, Helena Radlińska znalazła schronienie w klasztorze sióstr Urszulanek, skąd zorganizowała tajny uniwersytet oraz sieć oporu, w której działają i walczą jej studenci i studentki, jej koledzy i koleżanki, duża część Wydziału Opieki Społecznej w Warszawie. Wiele, wiele kobiet. Wśród nich cztery dziewczyny zatrudnione w warszawskim ratuszu decyduje się na pomoc oraz wsparcie dla ludzi w potrzebie, bez żadnego rozróżnienia, w szalonym i rewolucyjnym przekonaniu, że każdy owoc jest godny bycia zebranym i ocalonym od zniszczenia: Jadwiga Piotrowska, Irka Schultz, Jadwiga Deneka i Irena Stanisława Krzyżanowska-Sendler. Sendler udaje się do Radlińskiej z prośbą o radę, co można uczynić aby pomóc Żydom umierającym w gettcie. Pani profesor sugeruje jej aby utworzyć podziemną pomoc społeczną dla osób wyłączonych z wszelakiej pomocy społecznej. Irena zna społeczność żydowską w Warszawie. To dzięki niej i jej wsparciu finansowym mogła ukończyć uniwersytet, po tym jak jej ojciec, lekarz Stanisław Henryk Krzyżanowski zmarł na tyfus w lutym 1917 roku, pomagając Żydom podczas gdy wielu jego kolegów odmówiło ich leczenia. Był on badaczem i specjalistą chorób zakaźnych, aktywistą politycznym, jednym z pierwszych członków Polskiej Partii Socjalistycznej. Za swoje przekonania został wyrzucony z Uniwersytetu w Warszawie i Krakowie. Udaje mu się ukończyć studia na Uniwersytecie w Charkowie, który był miejscem różnorodności radykalnych idei oraz centrum intelektualnego i kulturalnego życia społeczności żydowskiej Europy wschodniej. Stanisław Henryk Krzyżanowski przekazuje córce miłość do medycyny, pragnienie sprawiedliwości i odwagę w walce o równość społeczną. Naśladując ojca, Irena buntuje się przeciwko segregacji studentów oraz studentek pochodzenia żydowskiego na uczelni i zasiada wśród nich po prawej stronie ławek uniwersyteckich. Wstępuje do Polskiego Stowarzyszenia Młodzieży Demokratycznej oraz do Polskiej Partii Socjalistycznej. Bedąc na studiach dla asystentów socjalnych zostaje zawieszona na dwa lata, udaje jej się obronić dopiero w 1939 roku, w wieku prawie trzydziestu lat. Naśladując swojego ojca oraz wdrażając w życie nauki swojej mentorki, Heleny Radlińskiej, Irena zakłada fartuszek, udaje się do ogrodu, wspina na drzewo, zbiera owoce i przygotowuje konfitury. Zaraz po ukończeniu studiów podejmuje pracę jako asystent socjalny w Otwocku ( miasteczku pochodzenia swojego ojca) oraz w Tarczynie. Wkrótce jednak, jeszcze w 1939 roku wraca do Warszawy, gdzie otrzymuje zatrudnienie w nadzorze sytuacji higieniczno-sanitarnej w gettcie. Jej zadaniem jest dopilnowanie, aby ewentualne zalążki epidemii nie wydostały się poza jego teren. W związku z tym otrzymuje specjalne pozwolenie na przemieszczanie się pomiędzy miastem, a gettem. Irena i jej koleżanki przechodzą kilka razy dziennie przez piekielne granice muru z czerwonych cegieł i drutu kolczastego. Znajdując się na terenie getta zakłada gwiazdę Dawida. Ten sprytny gest pozwala jej wtopić się w tłum, lecz przede wszystkim jest to gest solidarności młodej, drobnej kobiety, która nie zważając na poparzenia, zdecydowała się na stworzenie swojego osobistego przepisu na konfiturę. Wkrótce dostarczano na teren getta pożywienie, odzież, leki oraz szczepionki. Gdy od 1942 roku władze niemieckie podjęły decyzję o likwidacji getta i przeniesieniu uwięzionych do obozu zagłady w Treblince, Irena rozpoczyna pomoc w ucieczce dzieci. Chłopców. Dziewczynek. Tysięcy młodych istnień. Z pomocą Rady Pomocy Żydom, polskiej humanitarnej organizacji podziemnej, utworzonej przy Delegaturze Rządu RP na Kraj przez Zofię Kossak i pułkownika Armii Krajowej, Henryka Wolińskiego, zwanej Żegotą oraz instytucji kościelnych Irena zaczyna zbierać owoce. Jej pseudonim - "Jolanta”.
„Jolanta” wchodzi do getta w przebraniu pielęgniarki i ukrywa dzieci w karetkach pogotowia. Przebiera się za hydraulika wywożąc je w drewnianych skrzynkach lub jutowych workach, które wkłada do ciężarówek. Ma do pomocy wyszkolonego psa, który szczeka na zbliżających się Niemców, aby zniechęcić ich do przeprowadzenia kontroli. Wielokrotnie przechodzi kanałami sieci kanalizacyjnej, trzymając za rączki małe dusze, którym pomaga w ucieczce z piekła. Wiele z nich ukrywa pod płaszczami kobiet i mężczyzn poruszających się tramwajami. Inne dzieci usypia i wywozi z getta jako zmarłe na tyfus. Jednak jej pomoc po udanej ucieczce się nie kończy. Organizuje fałszywe dokumenty, zawozi do księży by zostały ochrzczone, co legalizuje ich fałszywą tożsamość. Powierza je rodzinom, które je adoptują oraz istytucjom, przede wszystkim kościelnym, które je ukrywają. Bardzo często wykorzystuje dane katolickich dzieci, które zmarły, a ich śmierć nie została zgłoszona w urzędach. Ze względu na charakterystyczny, semicki wygląd, chłopcom barwiono włosy lub bandażowano częściowo głowę, aby nie budzili podejrzeń i uniknęli sprawdzenia czy nie są obrzezani. Irena jest otoczona siatką wspaniałych ludzi, którzy wspierają i pomagają. Zostało obliczone, że aby uratować z getta jedno życie, narażano życie dziesięciu mieszkańców Warszawy. Irena „Jolanta” jest pośredniczką między otchłanią zła a słabą nadzieją na przeszłość. To wszystko to jednak dla niej zbyt mało. To jej nie wystarcza. Do swojej osobistej receptury na konfiturę postanawia dodać tajemniczy składnik. Irena zapisuje imiona wszyskich dzieci, które ratuje z getta obok ich nowych personaliów. Jej marzeniem i celem jest przekazanie dzieci ich rodzinom po zakończeniu koszmaru wojny. W ten sposób chciała zaprowadzić ludzki porządek w nikczemnym chaosie nienawiści i szaleństwa. Daje wsparcie matkom, które z wielkim trudem udaje się przekonać do przekazania swojego potomstwa. Rodzice przygotowując swe dzieci do rozstania i by uspokoić je, mówią że za murem czeka na nich inna matka, ta prawdziwa... Dane dzieci Irena ukrywa w słoikach w ogrodzie. Nikt nie może się dowiedzieć o ich istnieniu. Wcześniej czy później, przygotowując konfiturę można ją przypalić. Jolanta zostaje aresztowana 20 października 1943 roku. Gestapo zabiera ją z domu i przewozi do aresztu śledczego na ulicy Szucha. Irena wie, co z nią będzie. Jest przesłuchiwana i torturowana. Katują ją przy użyciu pałek i metalowych rurek, łamiąc jej nogi, ręce, miażdżąc palce u rąk i stóp. Zarzucają ją pytaniami lecz jedyną odpowiedzią z jaką się spotykają jest milczenie. Ma zbyt wiele do stracenia. Jej zeznania skazałyby na śmierć członków jej rodziny i współpracowników. Irena pragnie ocalić swoją matkę, chorującą od jakiegoś czasu. Pragnie uratować mężczyznę, którego kocha, Adama Celnikera, żołnierza podziemia. W więzieniu na Pawiaku przebywa trzy miesiące, po czym zostaje skazana na karę śmierci. Udaje się ją uratować. Żegota przekupuje urzędnika odpowiedzialnego za jej egzekucję. Ucieka, lecz Irena Stanisława Krzyżanowska-Sendler jest na liście rozstrzelanych, więc „Jolanta” jest zmuszona by żyć przybierając nową tożsamość. Jako Klara Dąbrowska przyrządza dalej swoje konfitury. W Powstaniu Warszawskim uczestniczy jako sanitariuszka, a po wojnie udziela się w Centrum Pomocy Społecznej w stolicy. Wstępuje do PZPR w 1948 roku, lecz w 1968 rezygnuje z członkostwa ze względu na antyżydowską działalność partii oraz represje wobec protestujących studentów i intelektualistów. Wspiera i współorganizuje zakładanie Domów Dziecka oraz Domów Pomocy Matkom z Dzieckiem, oraz niektórym rodzinom bezrobotnych. Komunistyczne władze aresztują ją w 1949 roku w związku z podejrzeniem o ukrywanie członków podziemnej Armii Krajowej. Przebywając w więzieniu traci dziecko, które urodziło się przedwcześnie. Chociaż otrzymała w 1965 roku medal „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata” od Instytutu Yad Vashem w Jerozolimie– krajowego organu pamięci zagłady Żydów, oraz w 1991 roku obywatelstwo honorowe Izraela, to wydaje się, że Polska o niej zapomniała. Trzeba było poczekać aż do 1999 roku, kiedy to grupa amerykańskich studentów pod silnym wpływem wykładowcy Normana Conarda, dedykuje jej spektakl teatralny „Life in a Jar” (Życie w słoiku), aby jej imię oraz liczne zasługi ujrzały światło dzienne po niesłusznym czasie zapomnienia. Irena Stanisława Krzyżanowska-Sendler umiera w Warszawie 12 maja 2008 roku w wieku 97 lat, rok po tym, jak polski rząd ogłasza ją bohaterem narodowym, rekomendując jej nominację do pokojowej Nagrody Nobla. Przez swą działalność udaje jej się uratować 2500 młodych żyć, większość z nich nigdy nie zobaczyła swojej rodziny. Ta drobna, uparta i odważna Polka była bojownikiem o sprawiedliwość i wolność. Kierowała tajną siatką w Gettcie w Warszawie, ukazując sprawiedliwą i dobrą twarz ludzkości. Irena „Jolanta” przeciwstawiła najciemniejszemu horrorowi słodki smak konfitury. Wzięła do ręki warzechę, założyła fartuch, użyła cukru i uratowała wszystkie owoce, które była w stanie ocalić nie zrażając się zamkniętym ogrodem.
„Każde dziecko uratowane z moją pomocą jest wytłumaczeniem mojego istnienia na Ziemi, a nie powodem do chwały. Każdy dzień jest stworzony do miłości, a powściągliwa miłość umiera. Moja miłość jest kroplą w morzu, a tam gdzie nie ma wody, kropla jest mile widziana. My jesteśmy miliardami kropli, zjednoczmy się, a utworzymy morze”
